Hazırlayan: Yasemin Ute Kılıç
Doğal bir ekosistemde biyolojik bir denge mevcuttur; her canlının belli bir görevi vardır ve hiçbirisine faydalı veya zararlı diyemeyiz. Fakat insanların oluşturduğu tarım-ekosistemlerinde, özellikle monokültür olan meyve bahçelerinde, bu doğal denge bozulmakta, sonuçta bazı canlılar çoğalarak zararlı hale gelmektedir.
Faydalı Böcekler
- Uğur Böceği (Coccinella spp.): Yaprak bitlerinin en önemli doğal düşmanlarının başında uğur böcekleri gelmektedir. Bu böcek ömrü boyunca 3 bin adet yaprak biti tüketir.
Ergini ortalama 400 yumurta bırakır. Yumurtalarını yaprak altına yaprak bitlerinin olduğu yere bırakır.
Tüm larva süresince 800 adet yaprak biti tüketmektedir. Aşağıdaki resimde Uğur Böceği'nin olgun larva dönemi görünmektedir.
Kırmızı örümcek avcısı Uğur Böceği’nin büyüklüğü toplu iğne başı kadardır. Hem ergini hem de larvası sadece kırmızı örümceklerle beslenir. Günde 100 adet kırmızı örümcek yer.
- Avcı Akar (Typhlodromips) : Zararlı akarları baskı altında tutar. Sadece kırmızı örümceklerle beslenirler.
- Avcı Sinek: Yaprak bitlerinin en önemli doğal düşmanlarının başında avcı sinekler (syrphid) gelmektedir. Bol polenli ve nektarlı bitkilerle beslenirler. Bu sinekler görünüş olarak arı taklidi yaparlar.
Bu sineklerin sadece larvaları yaprak biti avcısıdır. Larva, ömrü boyunca 700 adet yaprak biti tüketir. Ergini ortalama 500-1000 yumurta bırakır.
- Avcı Böcek (Chrysopa): Yaprak bitlerinin en önemli doğal düşmanlarından biri de chrysopa'dır. Erginler ağırlıklı olarak nektarlı bitkilerle beslenirler.
Ortalama 800 adet yumurta bırakır.
Larvalar, önlerine gelen her yumuşak vücutlu böceği yiyerek beslenirler:
• Yaprak bitleri
• Pamuklu bit
• Elma iç kurdu
• Kırmızı örümcek
• Yaprak pireleri
• Tırtıllar
- Kulağa Kaçan (Dermaptera): Kırmızı örümcek, yaprak bitleri, pamuklu bit, değişik larva ve yumurtaları, küçük tırtıllar,ve bunun gibi birçok böcek ile beslenir. Çok hareketlidirler; geceleri aktiftir.
Zararlı Böcekler
- Yaprak Bitleri (Myzus persicae): Bitki özsuyunu emmek suretiyle bitkilerin zayıf düşmesine neden olurlar. Salgılarının toksik ve tahriş edici etkisiyle yapraklar kıvrılır, meyvelerin küçük kalması ve şeklinin bozulmasına neden olurlar. Afitlerin çıkarttıkları tatlı maddeler üzerinde bazı mantarlar gelişir, yaprakları siyah bir tabaka ile örter, asimilasyona engel olurlar. Virüs taşımak suretiyle bitkilere hastalık bulaştırabilir.
- Elma dal afidi (Dysaphis spp.):
• İlkbaharda tomurcuklarda koloni halinde görülen ilk afid türüdür.
Önemli: Zarar vermeyen bir türdür, aksine faydalı böcekler için önemli bir besin kaynağıdır.
Zarar eşiği:
• Çiçekten önce; 60-80 bulaşık/ 100 çiçek buketi.
• Çiçekten sonra; 60-80 koloni/100 organda (çoğu uzun sürgünler)
Mücadele: Esasen gerekli değildir.
- Elma yeşil yaprak bit (Dysaphis plantaginea):
Elma ağaçlarında en yaygın türlerden biridir.
Önemli: En büyük zarar balımsı madde üzerinde gelişen mantarlardan kaynaklanır.
Yüksek dozda azot gübrelemesi ağacın kuvvetli sürmesini teşvik eder ve bitlerin bulaşma riski arttırır.
Doğal düşmanları/faydalı böcekler çoğu zaman afidleri kontrol altında tutabilir.
Zarar eşiği: Mayıstan itibaren; 10-20 koloni/100 sürgünde
Mücadele: 2-3 kg arap sabunu + (aynı miktarda ispirto ilave edilebilir) + 100 lt. su
Çiçek zamanında sabunun seyreltme etkisi nedeniyle ilaçlama yapılmaz. Piretrin preparatları da kullanılabilir.
- Elma gri yaprak biti:
Önemli: Elmacılıkta en tehlikeli afid türüdür!
Çok erken koloniler oluştururlar.
Yapraklar kıvrıldıktan sonra mücadelesi çok zordur.
Ekonomik Zarar Eşiği: İlk kontrol yeşil tomurcuk döneminden itibaren yapılmalıdır,
1-3 koloni/100 çiçek buketi veya sürgünde
Mücadele: Neem Azal ile yapılır. Pembe tomurcuk döneminde 1,5 lt Neem/ha x 1 m ağaç yüksekliğinde + 500-1000 lt su (yaprak kütleye göre).
- Kırmızı gal yaprakbiti:
Gri yaprak bitinden daha az tehlikelidir. Koloniler küçüktür, zararları daha azdır. Mayıs ayında göç eder.
Ekonomik Zarar Eşiği:
İlk kontrol yeşil tomurcuk döneminde yapılır. 10-15 koloni/100 çiçek buketi veya sürgünde.
Mücadele: Elma gri yaprakbiti mücadelesi gibidir.
- Pamuklu bit (Eriosoma lanigerum):
Kansere benzeyen urlar (gal) oluşturur ve seneler boyunca ağacı zayıflatır. Ağaçta yaralar ve kuvvetli sürgün gelişimi varsa pamuklu bite karşı hassasiyet artar.
Ekonomik Zarar Eşiği:
Kontrol mart- kasım arasında yapılmalıdır. Yazın özellikle çatlaklar ve yaralar kontrol edilmelidir.
8-12 koloni/100 organda veya dalda.
Biyolojik mücadele: En başarılı mücadele Aphelinus mali kullanılmasıdır. Bu faydalının, pamuklu biti hiç ilaçlamaya gerek kalmadan baskı altında tuttuğu bilinmektedir. A. mali’nin bulunduğu yerde ilaçlamadan kaçınılmalıdır. Diğer faydalılar: Chrysopa, Kulağakaçan.
Mücadele:
Hasta olan dallar kesilip yakılmalı. Kışın bit kolonileri fırça yardımıyla temizlenmeli. Bit kolonileri kuvvetli basınçlı tabanca ile yıkanmalı. Sadece bulaşık olan dallar ve gövdenin ilaçlanması daha uygundur. Bu zararlı, arap sabunu veya Piretrin preparatları ile kontrol altında tutulmalı.
Fakat, çok etkili bir ekolojik ilaç bulunmamaktadır!
- Kırmızı örümcek (Akarlar) (Tetranychus spp.) :
Önemli: Mevsimin sıcak ve kurak olması, akarların çok hızlı artmasına neden olur.
Doğal ortamlarda çok sayıda doğal düşmanı bulunmaktadır, bunların en önemlisi avcı akarlardır.
Ekonomik Zarar Eşiği: Yazın: % 50-60 bulaşmış yapraklar
Kışın: 2000 ad. yumurta/2 m dalda
Basit yöntem: parmak dallara sürüldüğünde kırmızı renk alıyorsa yumurta sayısı fazla demektir.
Biyolojik mücadele:
Avcı akarlar , siyah gelinböceği, Chrysoperla gibi doğal düşmanlarını teşvik etmek. Kükürt ile ilaçlamaları asgariye indirmek ve 3 kg/ha geçmemek. Avcı akarların bulunduğu elma bahçelerinde ağustos ayında kesilen taze sürgünleri, avcı akarların bulunmadığı bahçelerdeki elma ağaçlarına koyarak bulaşmasını ve populasyon oluşturmasını sağlamak.
Yaz sonunda avcı akarların bulunduğu ağaçların gövdelerine keçe şeritler bağlamak, böylece faydalı akarların dişileri kış için oraya yerleşirler. Kış-ilkbahar döneminde bu şeritler alınıp ihtiyaç olan bahçelerdeki ağaçlara asılır.
İlaçlı Mücadele:
Sadece kışlayan yumurtalara karşı mümkündür. Bu amaçla mineral yağlar, parathion (DNOC) içermemek koşuluyla kullanılmaktadır. İlaçlama zamanı: tomurcuğun kabarmaya başlaması – farekulağı dönemi arası. Kullanım: 10-15 litre mineral yağ/ha ve 1 m ağaç yüksekliğinde. İlaçlama larvaların yumurtadan çıkışına yakın bir tarihte yapılmalı. Her ağaç sırası iki yönden, yani iki defa ve en az 1000 litre su/ha + yarı doz mineral yağ ile ilaçlanır.
- Elma iç kurdu (Cydia pomonella):
Özellikle kuru ve sıcak geçen senelerde çok yoğun bir populasyona ulaşır ve büyük zarara neden olur. Ağaçların altına dökülen meyveler toplanıp uzaklaştırılmalı. Ambalajlama ve depolama yerleri bahçe kenarlarına kurulmamalı. Tahmin ve Erken Uyarı sistemlerinden elde edilen verilere göre ilaçlı mücadele yapılmalıdır. Elma içkurdunun diğer konukçusu olan armut, ayva, ceviz, badem, kayısı, şeftali gibi meyve ağaçlarına da aynı mücadele uygulanır.
Erken Uyarı Sistemi dikkate alınmalıdır. Çünkü, doğru zamanlama etkili bir kontrol için çok önemlidir!
Ekonomik Zarar Eşiği: 5–10 güve / 1 feromon tuzağında/hafta (Mayıs’tan itibaren).
Mücadele: Granulosus Virüs preparatları, mesela MADEX. Çok spesifik ve sadece içkurduna karşı etkilidir. Diğer böceklere karşı zehirsizdir, herhangi bir sıcak kanlı hayvana da zarar yoktur. Standart miktarı olan 150 ml/ha içkurdunun yoğunluğuna göre 1/3 – 1/5’e kadar azaltılır. Şeker ilavesi genç larvanın preparatı yemesini sağlar.
Uygulama zamanı: Yumurtaların açılmasından ve genç larvaların ortaya çıkmasından kısa bir zaman önce. 7 – 14 gün arayla hava şartlarına bağlı olarak tekrarlanır.
Biyolojik Mücadele:
Feromon = dişi böceğin erkeği çekmek için salgıladığı bir maddedir.
Tuzaklama yöntemi: Uçuş dönemi boyunca her ağaca bir adet feromon tuzak asılır. Tuzaklar haftada bir kontrol edilip, yakalanan güveler tuzaklardan alınır.
Şaşırtma tekniği: Hektara 500 – 1000 adet dispenser (= feromon kapsül) asılır. Böcek karşı eşeye yönelimini belirleyemez, çiftleşme ve üreme engellenmiş olur.
Kültürel önlem:
Ağaç gövdelerine haziran ayı başlarında oluklu mukavvadan tuzak bantlar sarılmalı, bunlara gelen larvalar haftalık kontrollerle imha edilmelidir.
- Yaprakbüken, Yaprakeğen (Cacoecimorpha pronubana):
Önemli: Çok sayıda doğal düşmanı bulunmaktadır ve bunlar zararlıları baskı altında
tutabilmektedir.
Ekonomik Zarar Eşiği: Hasatta meyveler kontrol edilir. %3’den fazla zarar varsa, ertesi sene mücadele yapılır.
Mücadele:Virüs preparatı CAPEX , veya insektisit LASER ile mücadele yapılır.
Uygulama zamanı:Yeşil-pembe tomurcuk dönemindedir.
- Elma gözkurdu (Anthonomus pomorum):
Önemli: Özellikle çiçeklenmenin zayıf olduğu yıllarda ve populasyon yüksek ise büyük zarara neden olur.
Ekonomik Zarar Eşiği: Darbe yöntemiyle çiçekten önce 40 böcek/100 silkelenmiş dalda
Çiçekten sonra %10 – 15 zarar görmüş, kararmış çiçek.
Mücadele: Piretrin preparatı ile, tomurcuğun kabarması– fare kulağı döneminde. Sabah erken saatlerde ağaçların altına çarşaf serip dalları sallayarak düşen böcekler ve zarar görmüş çiçekler toplanıp imha edilmelidir.
- Bakla Zınnı (Epicometis hirta):
Tanımı: Elma gözkurdundan daha büyük bir böcektir ve çiçekleri yer.
Mücadele: Bahçeye su dolu mavi renkte leğenler konur. Sabah erken saatlerde ağaçların altına çarşaf serip dalları sallayarak düşen böcekler toplanıp imha edilmelidir.
- Yazıcı Böcek (Scolytus spp.):
Önemli: Tehlikelidir, çünkü çiftçi fark etmeden birkaç yıl içinde populasyonu yoğunlaşır.
2 – 3 yıl içinde ağaçlar kurur. Özellikle genç ağaçlar için tehlikesi çok büyüktür.
Mücadele: Kontrol için 1-2 tuzak/ha asılır. Bir önceki yılda bir tuzakta 20 böcekten fazlası yakalanmışsa, 8 tuzak/ha asılır.
Kullanılacak tuzaklar, kırmızı yapışkan levhalar ve 1: 1 alkol/su karışımı şişelerinden oluşur.
Tuzaklar ilkbaharda hava sıcaklığı 18°C’ye ulaşınca asılır, haziran sonuna kadar kullanılır.
Zararlı ile bulaşık dallar kesilmeli, gerekirse bütün ağaç bahçeden uzaklaştırılmalı ve yakılmalıdır.
- Elma gövde kurdu (Synanthedon myopaeformis):
Mücadele:Larvaların dallara girdiği yer pislikten belli olur, uzun bir tel ile larvalar bulunup öldürülmelidir. Ağaç kabuğundaki larvalar kış döneminde bıçakla temizlenmeli ve açılan yaralar
macunla kapatılmalıdır. Çok zarar görmüş dallar ve ağaçlar uzaklaştırılıp yakılmalıdır.
Biyoteknik mücadele:
1 kısım pekmez, 5 kısım su, 2-3 gr ekmek mayası ile hazırlanan tuzak mayıs ayında, 5 ağaca 1 adet ve 1,5 m yükseklikte asılır. Bu uygulama en az 2 yıl üst üste yapılmalıdır.
- Karaleke (Venturia inaequalis):
Enfeksiyonunun yoğunluğu şunlara bağlıdır: Çeşidin hassasiyeti , yapraktaki nem (ıslaklık), sıcaklık, sporların miktarı, genç, korumasız organların (yaprak, meyve, sap, çanak yaprakları) ağaçtaki oranı.
Önemli:
En önemli bulaşma kaynağı bir önceki yıldan dökülen karalekeli yapraklardır. Bir önceki yıl yaşanan yoğun hastalık ve ılıman geçen kışlar hastalığı tetikler. En kritik devresi; gözlerin fare kulağı olduğu ve meyvelerin ceviz büyüklüğüne ulaştığı devreler arasıdır. Yaprak ıslaklık süresi ve sıcaklık ne kadar çok olursa, enfeksiyon geçirme tehlikesi o kadar yüksek olur. İlaçlama enfeksiyon döneminden önce, uygun zamanda ve dozda yapılmalıdır.
Tarım İl Müdürlüğü Erken Uyarı Sistemi dikkate alınmalıdır.
Kültürel önlemler: Dayanıklı veya az hassas çeşitler seçilmeli. Sonbaharda yere dökülen ve primer enfeksiyon kaynağı olan yapraklar toprağa yüzeysel olarak gömülmelidir ve yaprakların hızlı çürümesi sağlanmalıdır (kompost veya gübrenin, dökülen yaprakların üzerine serpilmesi yoluyla).
Ağaçlar, yaprakların daha hızlı kurumasını sağlayacak hava akımına izin verecek uygun aralıklarla dikilmelidir. Aynı amaçla, ağaçlar düzenli olarak budanmalıdır. Yaz budaması sürgün döneminin bitiminden sonra yapılmalıdır.
Mücadele Planı:
Çıplak ağaç: %0,5’lik Bordo bulamacı (5 kg göztaşı+ 2,5 kg sönmemiş kireç+ 1 ton su) ya da:
200-500 gr saf bakır (%50 lik bakır preparatı 400-1000 gr/1 ton su).
Tomurcuğun kabarmaya başlaması- fare kulağı dönemi: 200-500 gr saf bakır +5 kg kükürt.
Pembe tomurcuk: hava kuru ve ılık ise; 5 kg kükürt + 100-200 gr saf bakır. Hava nemli ve serin ise; 5 kg kükürt + 500 gr saf bakır
Çiçek dönemi: 2-3 kg kükürt (karaleke bulaşma riski yoksa ilaçlama yapılmamalı)
Çiçeklenme sonrası: 2-3 kg kükürt. Hazirandan itibaren meyvelerde olgunlaşmaya kadar:
2-3 kg kükürt (yazlık çeşitlerde dikkat: lekelere neden olabilir).
- Elma küllemesi:
Önemli: Fungus, kışı bulaştığı sürgünler ve gözlerde canlı olarak geçirir. Enfeksiyon yaprağın ıslaklığına bağlı değildir. Sıcak ve bol güneşli yerlerde, sıcak-nemli dönemlerde hastalık daha şiddetli olur.
Mücadele:
Hastalığın bulaştığı sürgünler, tepe tomurcukları, yaprak ve çiçek demetleri kış budaması esnasında ve vejetasyon dönemi boyunca alınmalıdır. Genellikle karaleke mücadelesi küllemeye karşı da etki gösterir. Çok hassas olan çeşitlerde (Braeburn, Summerred, İdared) pembe tomurcuktan itibaren kükürt ile 1-3 mücadele gerekli olabilir.
** Kükürt ile ilgili bilgiler:
Hava ne kadar ılık ise, etkisi o kadar iyidir.(en az 10°C gereklidir). Vejetasyon döneminde miktar azaltılmalıdır. Tavsiye edilen dozların aşılması durumunda faydalı akarlara zarar verilir. Çok sıcak ve kuru havalarda ilaç tabakası buharlaştığı için yenilenmesi gerekir. Yazın, akşam üstü ilaçlama yapılmalıdır.(Güneş yanığı tehlikesi). Kuvvetli yağmurlardan sonra koruma ilaç tabakasını yenilemek gerekir. Çiçek döneminde mümkünse hiç ilaçlama yapılmamalı veya çok düşük dozda yapılmalıdır.
